Шчасце, калі цябе разумеюць

З пошты галоўнага рэдактара «СБ»

Паважаны Павел Iзотавiч!

Звяртаецца да вас Рэгiна Ластоўская. Я працуючы пенсiянер СШ № 2 г. Паставы. Да пенсii працавала настаўнiцай гiсторыi, намеснiкам дырэктара па выхаваўчай рабоце. Цяпер, а правiльней, на працягу амаль 30 год з’яўляюся кiраўнiком музея баявой i працоўнай славы школы. Мае бацькi ўсё жыццё адпрацавалi ў мясцовым калгасе “Запаветы Iльiча”. Яны стаялi каля вытокаў яго стварэння ў 1949 годзе (мы ж з Заходняй Беларусi). Бацька, ветэран вайны, працаваў бухгалтарам калгаса, мацi — звеннявой па льне. Мой бацька i я — члены КПСС, чым даражу i сёння. Галоўная мая мэта — выхаванне патрыятызму. 

Я напiсала такі ўступ, каб не быць перад вамi, Павел Iзотавiч, “катом у мяшку”. Вырашыла напiсаць вам, праслухаўшы двойчы дыялог Прэзiдэнта з прадстаўнiкамi СМI i г. д. Справа ў тым, што да Прэзiдэнта я не “дастукаюся”, усё роўна маё пiсьмо пойдзе “па руках”. А я хачу напiсаць вам аб тым, што калiсьцi ледзь не каштавала мне жыцця.

Я ўсiмi рукамi супраць адкрыцця ў Беларусi нацыянальнага ўнiверсiтэта. Паверце, ён будзе не нацыянальны, а нацыяналiстычны, з дыскрымiнацыяй значнай часткi насельнiцтва Беларусi. Такое назiраецца ў блiзкiх да майго раёна прыбалтыйскiх суседзяў. У такую ВНУ пойдуць на вучобу ў асноўным дзецi “свядомых” або iм спачуваючых. Я на практыцы бачу: калi да мяне ў музей прыходзяць экскурсанты з нашай або iншых школ, я задаю пытанне: “На якой мове весцi экскурсiю?” 95% просяць — на рускай. Я спрабавала весцi экскурсiю, не пытаючыся, на беларускай мове. Часта гэта прыводзiла да таго, што праз некалькi сказаў мяне спынялi пытаннем, што азначае тое або iншае слова. Бачачы такiх экскурсантаў, разумею, што яны нiколi не пойдуць паступаць у нацыянальны ўнiверсiтэт. А “свядомыя”, надзейна ўмацоўваючыся ў нашай адукацыi i культуры, там, дзе выхоўваецца маладое пакаленне, спяць i бачаць, як ствараюць нацыянальную (толькi з беларускай мовай) ВНУ. Так iх кадры раздробленыя па навучальных установах. А тут, у нацыяналiстычнай ВНУ, у iх будуць аб’яднаныя сiлы. Усе нашы сучасныя ВНУ — не без беларускай мовы.

А зараз я хачу на прыкладах паказаць, чаму я на 100% супраць стварэння такiх ВНУ (маю на ўвазе нацыянальны ўнiверсiтэт). Да Прэзiдэнта на той сустрэчы з прапановай аб стварэннi падобнай ВНУ звярнулася дэпутат Палаты прадстаўнiкоў, здаецца, старшыня рэспублiканскага ТБМ. На шчасце, я не запомнiла яе прозвiшча, iмя. Непатрэбнымi матэрыяламi я нiколi не забiваю галаву. А што такое зараз ТБМ? Гэта фiлiял БНФ i з гэтага разраду партый. Лiчу, што “свядомыя” надзейна ўмацавалiся ў адукацыi i культуры. Не разумею, чаму ў Мiнску гэтага не бачаць. З тэлевiзара, радыё чуеш словы: “iмпрэза”, “спадары”, “гульцы”, “унёсак”, “квiты” i г. д. Народ гэтых слоў не разумее. Часта ў мяне як у настаўнiцы суседкi пытаюцца, што азначае тое цi iншае слова. Якая ж гэта беларуская мова, калi народ не разумее, што азначаюць так званыя беларускiя словы? Вы зайдзiце да мяне ў музей. Сярод экспанатаў у нас захоўваецца не адзiн “квiт”, аформлены беларускiмi нацыяналiстамi, якiя супрацоўнiчалi з гiтлераўцамi. Чаму забыта слова “бiлет”, куды яно падзелася? Нават “квiткавы” сайт створаны.

А  зараз раскажу, якое дачыненне маю да ТБМ, чаму я iх так добра ведаю.

У канцы чэрвеня 1989 года ў Вiльнюсе (не атрымаўшы дазволу ў Беларусi) на Устаноўчым з’ездзе быў створаны БНФ. Эйфарыя бэнээфаўцаў перакiнулася на пачатак лiпеня 1989 года. А ў гэты час у Мiнску праходзiў iншы Устаноўчы з’езд па стварэннi ТБМ. Я была ў водпуску на вёсцы. Мяне выклiкалi ў школу, уручылi камандзiроўку на гэты з’езд. Я нават не ведала, хто мяне туды накiроўвае. Пасля даведалася, што раённае кiраўнiцтва. Другiм дэлегатам ад раёна быў мастак, якога я ведала па тым, што ён афармляў малюнкi ў маiм музеi. У Мiнску нас засялiлi ў гасцiнiцу. Мерапрыемствам кiраваў, старшынстваваў Н.С. Гiлевiч. Толькi ў зале я зразумела, у якi “кацёл” трапiла. Наш мастак аказаўся “сваiм” сярод “свядомых”.

Ён сядзеў у зале далёка ад мяне. Увогуле 75—80% залы i складалi “свядомыя”. Сярод iх было шмат тых, хто толькi што прыехаў з Вiльнюса, стварыўшы БНФ. Праз кожныя 20—25 хвiлiн работы зал дружна ўскокваў, выкiдваючы ўперад па-гiтлераўску руку i крычучы: “Жыве Беларусь!”. Азiраючыся, не ўскокваючы з вiтаннем, я бачыла, што ў зале сядзяць адзiнкi. З-за трыбуны ўсе выступалi па-беларуску. Гэта былi толькi беларускiя словы. Пра вымаўленне iх я скажу далей. Адзiн выступаючы паспрабаваў прывесцi цытату У.I. Ленiна на рускай мове. Гвалтам большасць залы заставiла таго выступаючага на хаду пераводзiць словы з рускай на беларускую мову. Канешне, ён у гэтым заблытаўся, каля мiкрафонаў па зале ланцугом выстройвалiся прабэнээфаўцы i гаварылi на беларускай мове, як iм здавалася.

Зраблю адступленне. У нашай сям’i я з нараджэння чула беларускую мову. Мая матуля, хоць нарадзiлася, вырасла i вучылася ў школе ў Лiтве, валодала не толькi лiтоўскай мовай, але таксама ж цудоўна гаварыла па-беларуску, без акцэнту. Пры размове па тэлефоне нас часта блыталi. Вымаўленне ў мяне чыстае, беларускае. Калi я ў пачатку 80-х на “Беларускай маладзёжнай” заняла першае месца ў вiктарыне, была ўзнагароджана пяцiдзённай паездкай у г. Ленiнград. Пасля вяртання на радыё запiсалi iнтэрв’ю са мной аб уражаннях ад паездкi. Там сабралi рэдакцыю “Беларускай маладзёжнай” паслухаць, як трэба вымаўляць беларускiя словы. Я i зараз, напрыклад, у нашым Вiцебску не магу спакойна адысцi ад кiёскаў, прадаўцоў магазiнаў, якiя просяць мяне сказаць яшчэ што-небудзь па-беларуску. У тэатры я кожны раз выседжваю толькi адзiн акт, а пасля iду з тэатра, не выношу вымаўлення. Напрыклад, калi “беларусяць”, гаворачы: “Садайце, дзэцы!” Цяжка слухаць, як чысты беларус гаворыць па-руску. Але яшчэ цяжэй слухаць беларускiя словы без правiльнага вымаўлення.

Вяртаюся зноў на той Устаноўчы з’езд ТБМ у 1989 годзе. Там мяне ўбачыла жанчына, якая таксама не падымалася на гiтлераўскi ўздым рукi. Яна нават перасела да мяне. Я ёй сказала, што так нарэзала мне слых iх бязглуздае вымаўленне, што калi б гэты з’езд доўжыўся яшчэ дзень, то мяне не трэба забiваць фiзiчна, а ад гэтага вымаўлення мяне б “вынеслi ўперад нагамi”. “Публiка”, якая сядзела ззаду, убачыла, што я не ўстаю. Мне зрабiлi заўвагу, сказалi, што БНФ (заўважце, што пра ТБМ нiхто там не гаварыў) вельмi патрэбная новая арганiзацыя. Я выказала недавер. Тады яны, як сектанты, пераслалi мне кнiгу, якую пасля азнаямлення папрасiлi вярнуць. Аказалася, што гэта была праграма БНФ. Адно парадаксальна: надрукавана была на рускай мове. Я не спрачалася, а пастаралася ў блакноце занатаваць тыя палажэннi, якiя паказвалi сапраўдны характар гэтай новай арганiзацыi.

Запомнiўся на з’ездзе эпiзод, калi з залы запыталi ў Нiла Сямёнавiча, чаму ён не ўстае, каб прывiтаць чарговы выкiд рукi. Ён, хоць i сам быў стваральнiкам БНФ, адказаў, што за сваё жыццё ён шмат уставаў, кагосьцi i штосьцi вiтаючы: “А зараз дазвольце мне самому рашаць, уставаць мне цi не ўставаць!”

Калi я вярнулася дахаты, тут жа напiсала ў раёнку артыкул (я ўсё жыццё — няштатны карэспандэнт) аб уражаннях ад з’езда. Канешне, я не прамiнула ўспомнiць аб новай арганiзацыi БНФ i прывяла для прыкладу палажэннi iх праграмы.

Праз некалькi дзён да нас у вёску прыехаў з Паставаў знаёмы мужчына. Бацькi майго тады дома не было, а толькi былi мы з матуляй. Гэты чалавек, пастаянна жартаўлiвы, быў на гэты раз вельмi сур’ёзны. Ён папрасiў мяне больш нiколi ў раёнку такога не пiсаць. Я ўспрыняла гэта як яго чарговы жарт. А мужчына сказаў, што ён не жартуе, што тыя, каму не спадабаўся мой артыкул, рыхтуюць маё забойства. Ёсць ружжо i жакан. Я з паляўнiчымi справы не маю, нават ненавiджу iх занятак у наш час. Але жаканам у суседняй вёсцы была застрэлена нi ў чым не вiнаватая жанчына. Памерла яна ад вялiкай страты крывi. Патрон гэты я ведала. Мужчына сказаў, што за забойства падрыхтавана 120 рублёў (на той час). Я яшчэ пажартавала, што мала ацанiлi маё жыццё. Мужчына зноў сказаў, каб я не жартавала, i дабавiў, што затрымка толькi за выканаўцам. Мужчына сказаў, што ён па-добраму папярэджвае мяне. Пасля гэтага ён пайшоў з хаты. Толькi тады я нарэшце зразумела, што са мной сапраўды не жартуюць. “Свядомыя” пойдуць на ўсё, толькi б iм не перашкаджалi. Напэўна, з месяц пасля гэтага я, iдучы па вулiцы, насцярожвалася. Мне здавалася, што з-за вуглоў хат выглядае дула ружжа. Але праз кароткi час я ўсё-такi напiсала ў раёнку i расказала, на што здольны “свядомыя”. Пасля я была ў Мiнску на нейкiм семiнары, дзе выступаў М. Ткачоў. Калi аб’явiлi, хто ён, я дэманстратыўна паднялася i выйшла з залы. За мной выйшаў адзiн з прысутных. Мы былi знаёмыя. Я коратка расказала мужчыне аб усiм, ён вярнуўся ў залу, i мае сябры атакавалi М. Ткачова пытаннем, чаму яго сябры iдуць на крайнiя меры. Той, канешне, сцураўся, што яны могуць так дзейнiчаць, сказаў, што гэта не iх метады. А ў мяне шмат нервовых клетак забралi iх метады.

Прайшлi гады. Чытаю ў раёнцы аб пасяджэннях раённага ТБМ. Чытаю прозвiшчы прысутных, а там — “свядомыя” i iм спачуваючыя. Аднойчы я некаторым з iх сказала: “А я ж была дэлегатам Устаноўчага з’езда ТБМ, я стварала яго. А нiхто нешта мной не цiкавiцца”. Сказала, канешне, знарок. Да сённяшняга дня — цiшыня. Каб я з’явiлася на iх пасяджэннi, то ўсё б iм парушыла.

У 1993 годзе да нас у Паставы з’ехалiся “свядомыя”, каб адсвяткаваць юбiлей БНФ. Я падрыхтавала дакументы з музея i такую “свiнню” iм падлажыла, выступiўшы, што яны пасля паведамiлi старшынi райвыканкама Чэпiку В.В., што ўсё ў iх было б добра, каб не Ластоўская i Пакоў (Пакоў Г.М. — ветэран вайны, настаўнiк). А Чэпiк В.В. пасля праз дырэктара нашай школы папрасiў нам за гэта падзякаваць.

ТБМ — фiлiял БНФ. I ВНУ будзе не нацыянальная, а нацыяналiстычная. Думаю, што я, дачка ветэрана вайны, маючы вялiкi жыццёвы вопыт, напiсаўшы гэта доўгае пiсьмо, змагла данесцi тое, што не патрэбна ў Беларусi ствараць цэнтр нацыяналiзму.

У адной з перадач на беларускiм тэлебачаннi таксама абмяркоўвалi гэтую тэму. Хвала Богу, што ўсе разумныя мужчыны, розныя па духу, гаварылi, выказваючы мае думкi. А дэпутатка — ТБМаўка засталася са сваiмi iдэямi ў адзiноце.

З павагай, Р.Н. Ластоўская, Паставы

Источник:  «СБ. Беларусь. Сегодня»