Вільгельм Кубэ: сапраўднае аблічча – Павел Знавец

Атрымаўшы данясенне, што 22 верасня 1943 г. у г. Менску ў выніку тэракту загінуў кіраўнік грамадзянскай германскай акупацыйнай адміністрацыі Генеральнай акругі Вайсрутэнія(Беларусі) Вільгельм Кубэ, шэф Гестапа Генрых Гімлер усклікнуў: «Гэта сапраўды шчасце для Германіі!».

Уступ.

Напачатку дазволю сабе папрок у бок тых маіх апанентаў, хто чыста эмацыйна, без гістарычнай фактуры, залічыў Вільгельма Кубэ і яго паплечнікаў да «фашыстоўскіх людаедаў». Напрыклад, шаноўны Аляксандр Фядута й дагэтуль так лічыць. Маўляў, Кубэ лічыў, што «белорусов можно оставить на дессерт»( цытата з артыкула А.Фядуты).

Калі будзе час, дык неяк у асобным артыкуле абвергну ўсе прыведзеныя чыста эмацыйныя аргументы шаноўнага майго апанента Аляксандра Іосіфавіча Фядуты. У тым ліку і спальванне Хатыні з яе жыхарамі, да якога Кубэ не меў ніякага дачынення, не мог прадухіліць і г.д.

Пакіну за дужкамі пытанне аб тым, героямі ці людаедамі былі Вільгельм Кубэ і ягоныя паплечнікі. Мабыць, усё ж не майму пакаленню яго вырашаць. Маё пакаленне пакуль вольнае, і то неяк абмежавана, выкладаць факты, сведчанні і выказваць ўласныя меркаванні.

Проста пакуль зазначу, што й дагэтуль нашымі героямі лічацца вельмі сумніўныя гістарычныя персанажы. Напрыклад, сталінскі маршал Георгій Жукаў, на сумленні якога - сотні тысяч забітых і расстраляных, у тым ліку абсалютна невінаватых людзей. А ў гонар гэтага сталінскага мясніка нават праспект у г. Мінску названы!

А як на мой погляд, дык Георгій Жукаў разам з мега-тыранам Іосіфам Джугашвілі(Сталіным) павінны быць проста выкрэсленыя з ліку людзей. Напрыклад, за такі загад, які проста не паддаецца рацыянальнаму асэнсаванню хомасапіенса, г.зн. чалавека разумнага: "Бойцы, сдавшиеся в плен, по возвращении подлежат расстрелу. Семьи тех, кто сдался врагу - разыскать и расстрелять!".

Я разумею і спачуваю усім, хто па розных прычынах, уключна з узроставымі, ужо ня здольны паставіць пад сумнеў свае жалезабетонныя перакананні. Але жадаю ім на схіле гадоў ўсё ж не скаціцца да старэчага маразму.

Тэма адносна Вільгельма Куба дагэтуль вострая, перакручаная, не ўсе яшчэ гатовыя належна ўспрымаць не тое што расповяды ўдзельнікаў тых падзей, але й бясспрэчныя гістарычныя факты.

Асобу Вільгельма Кубэ, яго погляды, яго дзейнасць на пасадзе Генеральнага камісара Беларусі ў 1941-43гг., як і дзейнасць ягоных паплечнікаў, трэба ацэньваць сыходзячы з рэаліяў той вайны. І яе, мусіць, па-сапраўднаму ацэняць ужо нашыя нашчадкі.

Спадзяюся, у будучым даследчыкі гісторыі 2-й сусветнай вайны змогуць пачытаць як гэтыя мае сціплыя тэксты і ацэнкі, якія грунтуюцца на расповядах удзельніка тых падзей Антона Шукелойца, так і бесперашкодна пакорпацца ў нямецкіх архівах і ў архівах НКВД-КДБ былога СССР. І хоць шмат ужо знішчана і страчана назаўжды, сёе-тое ўсё ж застаецца для вывучэння нашым нашчадкам.

Падзея і яе адлюстраванне ў рускай Вікіпедыі.

Пасля метадычнай, на працягу дзесяцігоддзяў, аднабаковай і скажонай падачы інфармацыі пра таго або іншага гістарычнага персанажа або нейкай падзеі, што з ім звязаная, давесці тое, як сапраўды ўсё адбывалася -- рэч вельмі няпростая. Але дзеля таго, каб гісторыя заставалася навукай, а не літаратурай - гэта трэба рабіць.

У рускай Вікіпедыі, напрыклад, так перакручваюць факты адносна беларускага перыяду ў дзейнасці Вільгельма Кубэ, цытую: "Приход Кубе на эту должность ознаменовался казнью 2278 заключенных Минского гетто. Находясь в должности генерального комиссара, проводил жестокую оккупационную политику, сопровождавшуюся убийствами сотен тысяч мирных жителей."

І, тым не менш, не толькі апелюючы да Антона Шукелойца, але і са спасылкай на рускую Вікіпедыю паспрабую давесці да шаноўнага Аляксандра Фядуты і іншых маіх апанентаў, што менавіта дзейнасць Вільгельма Кубэ і яго паплечнікаў з'явілася вырашальным фактарам ў справе аднаўлення БССР у 1945-м.

Ітак, што ж у рэальнасці адбылося з прыездам В.Кубэ ў Менск пасля прызначэння яго на пасаду Генеральнага камісара Беларусі? Як распавядаў Антон Шукелойц, насамрэч, было так.

Даведаўшыся аб прызначэнні ў Менск Кубэ, Гестапа і мясцовае менскае камандаванне Вермахта паспяшалася дагадзіць Гімлеру і Борману(ён асабліва канфліктаваў з Кубэ). І насалілі Кубэ, расстраляўшы ў гонар яго прыбыцця партыю габрэяў. Заўважце, што Вікіпедыя выдае дакладную лічбу расстраляных габрэяў - 2278. Гэта азначае, што лічба ўзятая з дакумента, які захаваўся ў нямецкім архіве. І які найхутчэй за ўсё, уяўляў сабой адно з данясенняў кіраўніцтва менскага аддзелу Гестапа рэйхсфюрэру Генрыху Гімлеру. Бо немцы, як вядома, прытрымліваліся дакладнасці і парадку ва ўсім.

У менскім Гестапа цудоўна ведалі, што Кубэ спачуваў і як мог абараняў габрэяў. Як бачым, прапагандысцкі прыём, што выкарыстаны ў рускай Вікіпедыі з ўжываннем слова "ознаменовался", проста бліскучы. Вікіпедыя, як бачым, адносна самога факту расстрэлу габрэяў наўпрост не хлусіць, бо няма ж згадкі, што гэта Кубэ даў загад расстраляць габрэяў. Але ж расстрэл, так бы мовіць, "ознаменовался"! І потым кожны чытач рускай Вікіпедыі ўжо дадумвае, што менавіта прыезд у Менск Вільгельма Кубэ гэтаму расстрэлу, прынамсі, паспрыяў. Хаця ў сапраўднасці, як бачым са сведчанняў сведкі тых падзей Антона Шукелойца, ўсё выглядала зусім інакш.

У Кубэ -- ўдзельніка 1-й сусветнай вайны, дэпутата Бундэстага, журналіста і хрысціянскага кансерватара, якога, дарэчы, выключылі з СС яшчэ ў 1936г.(а СС быў авангардам НСДАП), было шмат ворагаў як сярод Гестапа, так і сярод кіраўніцтва 3-га Рэйха. Але было і шмат сяброў сярод звычайных афіцэраў Вермахта, немцаў-габрэяў -- франтавікоў 1-й сусветнай і г.д.

Яму як журналісту двух хрысціянскіх выданняў быў абавязаны ўратаваннем ад пераследу за сімуляцыю (ці, нават, дызертырства?) сам Гітлер -- тады яфрэйтар. А Гітлер у гэтым сэнсе быў чалавекам слова(як, зрэшты, і Пуцін).

Антон Шукелойц казаў, што толькі дзякуючы асабіста Гітлеру Вільгельму Кубэ столькі ўдалося пратрымацца на пасадзе Генеральнага Камісара Беларусі. Ну а шэф Гестапа рэйхсфюрэр Гімлер, як ужо згадвалася, а таксама рэйхсфюрэр Борман пасля забойства Кубэ проста ззялі ад шчасця.

Кажуць, у кожнай падзеі ці працэсе ісціну трэба шукаць недзе пасярэдзіне. Але ж маё перакананне такое: каб не дзейнасць Кубэ, Іваноўскага ды іншых -- аднаўлення БССР пасля вайны не было б. І замест БССР трэцяй па квоце ад СССР рэспублікай- заснавальніцай ААН на чале з уласна СССР і Украінскай ССР была б, безумоўна, РСФСР.

Калабарацыя як умова выжывання нацыі.

Пытанне супрацоўніцтва (калабарацыі) беларускага насельніцтва з нямецкай акупацыйнай уладай у 1941-1944гг. дагэтуль успрымаецца неадназначна нават у асяроддзі навукоўцаў і даследчыкаў тых падзей. А што да звычайных людзей, дык ім на працягу дзесяцігоддзяў савецкая камуністычная улада ўбіла ў галовы прапагандысцкае клішэ, згодна якому калабаранты -- здраднікі, "фашыстоўскія прыхлябацелі" і г.д.

Мая асабістая ацэнка падзеяў 1941-1944гг. на Беларусі - адназначная: калабарацыя пераважнай большасці беларускага насельніцтва з акупацыйным нямецкім рэжымам -- цалкам натуральная з'ява.

Больш таго, калабарацыя з немцамі ў тых, падкрэсліваю, варунках была проста неабходнай для выжывання Беларусі і беларускай нацыі.

Нагадаю, што значная частка насельніцтва Беларусі, асабліва ў заходніх, далучаных да Беларусі ў 1939-м годзе абласцях, чакала прыходу немцаў і Гітлера як сваіх збавіцеляў. Зусім нядаўна перажыты беларускім насельніцтвам жах раскулачвання, які суправаджаўся арыштамі, а таксама вывазам па начах людзей у нквдэшных варанках ў турмы і на растрэл - усё гэта штодня стаяла перад вачыма амаль кожнай беларускай сям'і.

Камуна-савецкая прапаганда ўтойвала факты, што амаль паўсюль у гарадах і сёлах Беларусі немцаў сустракалі з хлебам-соллю. А так сапраўды было. І мне, цікаўнаму юнаку, ў брэжнеўска-гарбачоўскія гады майго жыцця ў СССР-БССР аб гэтым распавядалі многія людзі. Пад цвёрды абяцанак -- нікому аб гэтым не казаць!

Падчас такіх шчырых расповядаў тым сваім старым суразмоўцам, якія жылі і ў панскай Польшчы(да верасня 1939-га), і пры Саветах(1939-41гг.), і пры немцах(1941-44гг.), і зноў жа пры Саветах(з 1944-га) я заўсёды задаваў адно і тое ж пытанне: пры кім ім жылося лепей?

Адказ ва ўсіх быў аднолькавы: пры Польшчы - найлепей, потым - пры немцах, і найгорш - пры Саветах. Яшчэ раз падкрэсліваю: я ўсім сваім суразмоўцам абяцаў, што нідзе і нікому пра гэтыя нашыя размовы не скажу.

Цяпер вось усё ж распавядаю. Бо не хачу, каб іх шчырыя расповяды аб тых часах адыйшлі са мной разам у магілу. І да таго ж я ўжо ведаю, што мае суразмоўцы і іх шматпакутныя душы ўжо ў лепшым свеце.

Не трэба тлумачыць, што амаль генетычны страх сталінскіх часоў моцна ахутаў целы і душы амаль ўсіх савецкіх людзей. Таму тыя перакручаныя факты і байкі, што распавядалі ў савецкія часы адносна нямецкіх акупантаў родныя і блізкія шаноўнага Аляксандра Іосіфавіча Фядуты людзі, мне цалкам зразумелыя.

Але вернемся да тэмы. Калі б на месцы Кубэ апынуўся нехта іншы, індыферэнтны да нацыянальнага беларускага пытання -- пра існаванне сённяшняй Рэспублікі Беларусь можна было б забыцца. Панцеляймон Панамарэнка ўзначаліў бы не БССР, а мінскі(як варыянты: заходні або, нават, беларускі, але ў складзе РСФСР) абкам ВКП(б)-КПСС.

А асабліва пацярпелая ад нацызму Польшча, на якой месціліся найбуйнейшыя нацыстскія канцэнтрацыйныя лагеры і лагеры смерці, атрымала б не толькі Беластоцкую вобласць, а й ўсе беларускія тэрыторыі, што мела да 1939-года.

Парадокс: тая ж Вікіпедыя пацвярджае мае высновы.

Каб не дзейнасць Вільгельма Кубэ і яго паплечнікаў, такі сцэнар магчымага развіцця гістарычных падзей стаў бы рэальнасцю. І гэта фактычна пацвярджае руская Вікіпедыя, цытую:

"Единственной сферой, в которой В. Кубе чувствовал себя полновластным хозяином, была политика. И его задачей как руководителя, болезненно чувствовавшего своё ущербное положение, было ДОСТИЖЕНИЕ ПОЛИТИЧЕСКИМИ МЕТОДАМИ того, чего не в состоянии достигнуть его соперники методами военно-полицейскими — «умиротворения» территории. Здесь же был только один путь — коль нельзя обеспечить людям сносный уровень жизни в условиях затягивающейся войны, нужно, как минимум,ИДТИ НАВСТРЕЧУ ИХ ОРГАНИЗАЦИОННЫМ И КУЛЬТУРНЫМ ПРИТЯЗАНИЯМ, с одной стороны не носящим прокоммунистический характер, а с другой АЛЬТЕРНАТИВНЫМ ОПАСНОМУ ПОЛЬСКОМУ ВЛИЯНИЮ.

Идя по этому пути, В. Кубе использовал СЛАБЫЙ БЕЛОРУССКИЙ НАЦИОНАЛИЗМ (ни в коей мере не сопоставимый по своему влиянию, например, с национализмом украинским), и сделал ВСЁ ДЛЯ ЕГО ОРГАНИЗАЦИОННОГО, КОЛИЧЕСТВЕННОГО И ИДЕЙНОГО РОСТА.

Как администратор он не мог стать на прагматичный путь, которым пошёл в сфере политики вермахт, т. е. путь индифферентного отношения к национальному вопросу, ибо неизбежно вставал другой вопрос — о смысле существования «пограничного», «НЕПОЛНОЦЕННОГО» округа, коли на его территории не требуются особые политические решения и особые подходы.

Желающих же разделить округ было предостаточно. И гауляйтер сделал ВСЁ ОТ НЕГО ЗАВИСЯЩЕЕ, чтобы спасти гражданскую администрацию в Белоруссии".

І яшчэ літаральна фраза з рускай Вікіпедыі : "Отнюдь не в его(г.зн. Кубэ - П.Зн.) интересах было культивировать широко расхожее в руководящих кругах Германии (дадам, і ў сталінскім атачэнні таксама -- П.Зн.) мнение о том, что белорусы не являются самостоятельной нацией."

Да вышэйпададзеных цытатаў з рускай Вікіпедыі(з невялічкім маім дадаткам у дужках адносна думак у сталінскім атачэнні наконт беларускай нацыі) мне дадаць няма чаго. Таму ўсялякія каметары тут, як кажуць, будуць выглядаць залішнімі.

Пераасэнсаваць мінулае, успрыняць факты, пазбавіцца ад штампаў.

Як вядома, тэрмін "Вялікая Айчынная вайна" -- чыста ідэалагічны штамп камуна-савецкіх часоў, ад якога раз і назаўжды, дзеля гісторыі як навукі, трэба пазбавіцца.

Але пакуль выглядае на тое, што ў Беларусі і ў Расіі па прычыне ўсталявання аўтарытарных палітычных рэжымаў гэты працэс пазбаўлення ад ідэалагічных штампаў адносна гістарычнага мінулага зойме яшчэ нейкі няпэўны час. Таму ня мае сэнсу зараз здзіўляцца таму факту, што бальшыня насельніцтва Беларусі і Расіі нават не ўсведамляе, калі ж пачалася і калі скончылася Другая сусветная вайна.

22 чэрвеня 1941г.-- маштабны працяг другой сусветнай вайны, якую распачалі сталінскі СССР і гітлераўская Германія на два гады раней.

22 чэрвеня 1941г. -- працяг жорсткай і бязлітаснай савецка-нацыстскай вайны. Ці, інакш кажучы, савецка-германскага гітлераўска-сталінскага вайсковага супроцьстаяння двух таталітарных дыктатураў у іх змаганні за сусветнае панаванне.

З гэтай нагоды ўжо даўно прыспеў час пераасэнсаваць нашае мінулае аб'ектыўна, на фактах, з беларускіх пазіцыяў. І без ідэалагічнай камуна-савецкай ці расійска-імперскай шавіністычнай афарбоўкі.

У гэтым сэнсе гістарычная постаць Вільгельма Кубэ вельмі неадназначная. Паспрабую выкласці тое, што мне вядома найперш са сведчанняў Антона Шукелойца.

Усё ніжэйпададзенае заснавана на фактах і сведчаннях, а не на ідэалагічных клішэ ці савецка-камуністычнай прапагандзе.

В.Кубэ: некаторыя штрыхі да палітычнага партрэта.

-Калі па сукупнасці, абсалютна непрадузята паспрабаваць з чыста беларускага пункту гледжання ацаніць усё тое, што Вільгельм Кубэ зрабіў для Беларусі і для самасцвярджэння беларускай нацыі, якую ён лічыў, як і нямецкую, сапраўднай арыйскай,

-калі ўзяць пад увагу тое, што ён мусіў дзейнічаць пад кіраўніцтвам беснаватага свайго начальніка(А.Гітлера) ў надзвычай цяжкіх і жорсткіх умовах ваеннага супрацьстаяння двух антычалавечых таталітарных рэжымаў -- уласна свайго гітлераўскага і чужога сталінскага,

-калі ўлічыць яго ўнёсак у сцвярджэнне і замацаванне беларускай мовы, культуры, гістарычных нацыянальных сімвалаў Беларусі-- бела-чырвона-белага сцяга і герба "Пагоня" - дык Вільгельма Кубэ, прынамсі, аніяк нельга лічыць "палачом беларускага народа", як сцвярджае камуна-савецкая прапаганда. І як працягваюць, увы, лічыць некаторыя з маіх апанентаў.

А што да геройства або негеройства адносна да таго або іншага гістарычнага персанажа, які меў дачыненне да Беларусі, дык пакуль што проста адзначу такі факт.

На сёння ў нас у героях Беларусі, напрыклад, ходзіць Пётр Пракаповіч - экс-кіраўнік Нацыянальнага Банка Беларусі. Пры ім інфляцыя сягала двухзначных лічбаў, суправаджалася раптоўнай абвальнай дэвальвацыяй нацыянальнай валюты. А ўдзячныя яму за гэта беларусы з самага світанку займалі чэргі ля абменных пунктаў валюты, часам прышпільваючы, каб можна было сядзець, а не стаяць, "ня вельмі мяккія табурэткі да свайго мяккага месца".

З майго ўласнага пункту гледжання бясспрэчна адно: бадай, ніхто ні з папярэдніх, ні з наступных кіраўнікоў Беларусі не зрабіў болей у справе сцвярджэння беларускай нацыі, чым Вільгельм Кубэ. А гэта азначае, што і для сцвярджэння Беларускай дзяржавы таксама(на час вайны на нямецкі капыл - Генеральнага Камісарыяту Вайсрутэнія).

І ўсё гэта было зроблена ў НАДЗВЫЧАЙНЫХ, падкрэсліваю, умовах самай жорсткай вайны ў гісторыі чалавецтва.

Якой бы сталася Беларусь ў выпадку перамогі Трэцяга Рэйха? Ці ўдалося б Беларусь(а таксама ў дадатак абавязкова і Польшчу, бо яна бліжэй да Германіі) анямечыць да такой ступені, як удалося русіфікаваць яе імперскай Расіі і бальшавікам - пытанне рытарычнае.

Гэта пытанне ўмоўнага ладу гісторыі, таму дакладнага адказу на яго быць не можа.

Вільгельм Кубэ даволі жорстка супрацьстаяў у сваёй дзейнасці вайсковай эліце Германіі, ў прыватнасці, Гестапа. І трагічна загінуў у выніку тэрарыстычнага акту ці, дакладней кажучы, спецаперацыі.

А колькі дзесяткаў тысяч жыццяў габрэяў было захавана дзякуючы яго цвёрдай, адрознай ад Гітлера ды іншых кіраўнікоў Рэйха пазіцыі па габрэйскаму пытанню! Але аб гэтым - у наступнай частцы.

Усё вышэйпералічанае - штрыхі да палітычнага партрэта кіраўніка акупацыйнай нямецкай грамадзянскай адміністрацыі, Генеральнага камісара Беларусі(Вайсрутэніі) часоў Трэцяга Рэйху Вільгельма Рыхарда Пауля Кубэ.

Працяг будзе.